Żuławy i Mierzeja Wiślana

Około południa przybywamy do Jantaru, gdzie gościć będziemy w położonym na granicy żuławskich pól i nadbałtyckich wydm stylowym „Tulipanowym Gościńcu”. Właściciele, trudniący się również hodowlą tulipanów i piwonii, zadbali by nowoczesne i komfortowe wnętrza nawiązywały do żuławskiej tradycji architektonicznej.

Pierwszy dzień to krótkie zapoznanie się zarówno z krajobrazem Żuław, jak i Mierzei Wiślanej, a przede wszystkim dotarcie do ujścia Wisły i zaznajomienie się z historią Przekopu Wisły.

Wyruszymy na południe, polnymi dróżkami. Wzdłuż wysadzonych wierzbami kanałów dotrzemy do wsi Izbiska i Przemysław, gdzie obejrzymy pierwsze przykłady domów podcieniowych. W Drewnicy, oprócz kilku zabytkowych, zdobionych laubzekinami budynków, zobaczymy jedyny zachowany na Żuławach, drewniany wiatrak przemiałowy typu koźlak z 1718 roku.

Ścieżką po wysokich na 10 m wałach przeciwpowodziowych, z widokiem na Przekop Wisły, dojedziemy do przeprawy promowej w Mikoszewie.

Mówi się, że Żuławy to wspólne dzieło człowieka i Wisły, przekop jest tego bardzo wymownym przykładem. Ta gigantyczna inwestycja, mająca kluczowe znaczenie dla późniejszego bezpieczeństwa przeciwpowodziowego Żuław, została wykonana w 1895 roku przez panujący wtedy na Żuławach rząd pruski. Przekop to sztucznie wykopane koryto, otoczone wysokimi na 10 m wałami, o długości ok. 7,1 km od miejscowości Przegalina do zatoki Gdańskiej, które stało się głównym ujściem Wisły. Kursującą po przekopie przeprawą promową z Mikoszewa do Świbna przedostaniemy się na Wyspę Sobieszewską, by potem dotrzeć do samego ujścia Wisły. Znajduje się ono na terenie rezerwatu Mewia Łacha, chroniącego kolonie lęgowe, miejsca odpoczynku i żerowania licznych gatunków ptaków oraz ciągle powiększającego swe rozmiary stożka ujściowego Wisły.

Do Jantaru wrócimy nową ścieżką rowerową, prowadzącą przez lasy Mierzei Wiślanej.

Na wieczór dla chętnych, ponieważ związane jest to z dodatkową opłatą, zaplanowaliśmy wizytę w XVIII-wiecznym, zabytkowym, wiernie odrestaurowanym żuławskim domu podcieniowym w Żelichowie, połączoną ze zwiedzaniem, opowieściami o tradycjach kulinarnych Żuław, warsztatami serowarskimi oraz wspólną, oczywiście tradycyjną żuławską kolacją. Właściciele, miłośnicy i znawcy Żuław, kultywują tu żuławskie tradycje, a jedną z nich jest właśnie serowarstwo – udało im się odtworzyć, po 70 latach nieobecności na Żuławach,  smak legendarnego sera Werderkäse, z którego przez wieki słynął region. ©

Dzisiejszy dzień w całości poświęcimy na podróż w głąb Żuław Malborskich Wielkich. Przemieszczając się wśród pól, kanałów, rzek, po drogach wysadzanych lipowymi szpalerami odwiedzimy liczne wioski, a także dwa główne żuławskie miasteczka – Nowy Staw i nazywany stolicą Żuław Nowy Dwór Gdański. Przyjrzymy się konstrukcji ważnych obiektów hydrotechnicznych, jak śluza Gdańsk Głowa. Powstała wraz z Przekopem Wisły, odcina Szkarpawę od Wisły; oprócz śluzy, częścią obiektu jest także most obrotowy i wrota przeciwpowodziowe.

W wielu z odwiedzanych wioskach (Żuławki, Nowa Kościelnica, Nowa Cerkiew, Gniazdowo, Tuja, Orłowo) zobaczymy wspaniałe przykłady XVIII i XIX-wiecznych domów podcieniowych, niektóre z nich pięknie odrestaurowane, inne opuszczone, jednak zawsze świadczące o dawnym bogactwie gospodarzy. Poziom życia na wsi nie odbiegał od standardów miejskich. „kosztowne posadzki, obicia i najwytworniejsze meble – rzeźbione starożytne szafy, zbiory porcelany i naczyń srebrnych – okazałe zwierciadła, kosztowne zegary, drzwi z palisandru i mahonie – firanki i pokrycia mebli z ciężkich jedwabnych materii – na posadzkach kosztowne angielskie dywany – po ścianach obrazy i złocone brązy!” – tak chłopskie domostwo na Żuławach opisywał poeta i geograf Wincenty Pol.

Charakterystyczne dla żuławskiej architektury są także, budowane przez menonitów, na sztucznie usypanych pagórkach – zwanych terpami, zagrody olęderskie. Wyróżniają się łączeniem budynku mieszkalnego z budynkami gospodarczymi – oborą i stodołą. Zobaczymy je w wielu wioskach, a najliczniejsze skupisko we wsi Mirowo, niedaleko Nowego Stawu.

Ostatni menonici opuścili Żuławy dopiero po 1945 roku. Pamięć o ich kilkusetletniej, jakże znaczącej dla rozkwitu Żuław obecności, jakby zanikła, czego wymownym dowodem są zniszczone cmentarze. Okruchy okazałych kamiennych steli zobaczymy na pozostałościach cmentarza w okolicy Pordenowa, Mirowa, a także w Orłowie. Do cmentarzy przylegały menonickie domy modlitwy, niestety żaden nie przetrwał do dziś. Postaramy się zrozumieć dlaczego.

W Niedźwiedzicy, Tui, Orłowie, oraz w Nowym Stawie będziemy za to podziwiać kilkusetletnie, pochodzące z XIV i XV wieku średniowieczne gotyckie kościoły. Imponująca, katolicka XIV-wieczna świątynia pw. św. Mateusza w centrum Nowego Stawu jest największą na Żuławach.

Na rynku w Nowym Stawie stoi także ciekawy po ewangelicki kościół z pocz. XIX wieku z charakterystyczną wysoką wieżą zwaną „ołówkiem”; obecnie mieści się w nim centrum kultury. W Nowym Stawie warto spędzić trochę czasu na rynku i popatrzeć na otaczające go zabytkowe kamieniczki. ©

Ostatni dzień to podróż wzdłuż graniczącej z Żuławami Mierzei Wiślanej. Pojedziemy z Jantaru, aż do Krynicy Morskiej, odwiedzając znane nadbałtyckie miejscowości – Stegna, Sztutowo i Kąty Rybackie. Pojedziemy zarówno nową, świetnie przygotowaną transeuropejską ścieżką rowerową w otoczeniu pięknych sosnowych lasów Mierzei Wiślanej, jak i bardziej wymagającymi ścieżkami z widokiem na Bałtyk. W Stegnie koniecznie trzeba zobaczyć zabytkowy ryglowy kościół z końca XVII w. z unikatową dekoracją stropu, pod którym podwieszony jest model żaglowca.

W Sztutowie mieści się Muzeum niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady Stutthoff.

Nadmorską ścieżką dojedziemy do ornitologicznego rezerwatu „Kąty Rybackie”, utworzonego na dużym obszarze, w celu ochrony naturalnego miejsca lęgowania kormorana czarnego i czapli siwej. Licząca ok. 6 500 par lęgowych, jest to największa kolonia kormorana czarnego w Polsce i jedna z większych w Europie. Duże wrażenie robi bliskość, z jakiej można oglądać liczne kolonie ptaków, a także skutki ich bytowania dla olbrzymich połaci drzewostanu.

Malowniczą leśną ścieżką, dojedziemy do plaż Krynicy Morskiej, gdzie zakończymy podróż. ©